Vjersha dhe Tregime per Femije

(Nxjerrë nga libri: Zogj të ikur.

BIE SHIU PIKA-PIKA

Rënka shiu pika-pika,
O si rënka, o si bika,

Të mwrgohet thatësira,
Të çel' vjollca erëmira.

Të harliset çaj- çairi,
Të lajë vrugun gjeth' e blirit.

Të pjekë kokrrat halëziu,
Të gazmendet cinxamiu.

Vapa barin desh' e thau.
Nga e keqja reja qau...



KAM NJE MOLLE

Kam nje molle, kam nje ftua,
Nje per Nadën, nje per mua.

Bashke e hame, thela-thela,
Era fryn e loz me krela...

Pastaj vemë nga burimi,
Plot mër-mëre murmurimi,

Shohim bletet ore-ore,
Sa te urta, punetore!...

Qeshet kroi, era fryn,
Sa i bukur fshati yne!...



ERDHI DIMRI

Erdhi dimri, me thëllim.
Qan gushkuqi, se mbërdhin.

Më shikon i gushëritur,
Drithëron, esht' i uritur.

I hedh fara dhe ai,
Zë kenaqet, ciu-ci-ci-ci.

Ai zog e unë femi,
Te dy lidhëm miqesi.


BILBILI DHE KORBAT

Prej zilie, pendë nxirë,
Korbat mbledhur, me krrokamë
Për bilbilin zërin mjaltë,
Thanë e thanë e ç'nuk thanë:

- Na mërziti ky bilbili
Këngë pas kënge, ditë - natë,
Sikur veç për të ka prill,
Trëndafilë dhe lofatë ...

Po bilbili gjë s'dëgjonte,
Nëpër dufin këngëtar,
Këngën ëmbël rreth lëshonte,
Pa e ditur ç'thuhej, çfar ...


ARIU

Një ari që kishte emër
mjaltin fort e kish për zemër,
Plot me zhurmë, aty - këtu,
Bridhte pyllit dru më dru,

Në kërkim të gjente mjaltë,
Ngjitej drurëve më të lartë.
Dhe tek hante me uri,
E thumbuan në turi,

U1ëriu sa s'u çmend,
Po a vu ariu mend ?


PULA LLAFAZANE

Ka - ka - ka e ko-ka-ko,
Kakariste në qymes,
S'bënte pula vezë jo,
si në mbrëmje, në mëngjes.

Për ta shlyer fajn e rëndë,
U mundua të bënte këngë,
Kur pa thikën te gurmazi,
Hoqi dorë nga avazi ...




ZOGU HUTAQ

Te një pellg, si te pasqyra,
Veten pa zogu me ngjyra.
U gëzua i shkreti shumë:
- Sa i bukur qenkam unë! ...

Zgjatu - zgjatu me dëshirë,
Për ta par' veten më mirë,
Se të mburrej ia kish ënda,
Zog hutaqi na ra brënda.

Mos qe gjeli këmbë gjatë,
Do të mbytej zog' i ngratë ...




KOTELJA

Eh, na ishte një kotele,
Qafës mbante një kordele,
Dhe në bisht kish një të tillë,
Thjesht për tekë e për trill.

Pa krenohej me kordelet:
- Un' dalloj nga gjith' kotelet!
E kush matet dot me mua?
Fitoj missin kur të dua ...

Pas kordelesh u hutua,
S'u lëpi e s'u pastrua,
Humbi pikë të bukuris',
S'ësht e leht të quhesh miss ..


Nxjerre nga libri: Zogj te ikur).:POETI NË FOSHJËRI

Sa të habitshëm na qënkan këta poetët! Ata që më pasë do të bëhen njerëz të ditur e të shoqëruar, prej fëminie japin shenjat se në rritje do të jenë ndryshe nga të tjerët. Po e keqja është se, këto llojë shenjash nuk di ti lexojë askush. As prindërit e tyre, bile as gjyshet të cilat përgjërohen pas vocërrakëve. E njëjta gjë po ndodhte edhe me gjyshen për të cilën po tregoj. Duke u marrë me nipçen grindavec që ankohej kushedi përse, (ajo nuk e dinte se po përkundëte një poet ashtu si nuk dinte, se poetët vazhdimisht ankohen e grinden, më shumë se për vete, këtë e bëjnë në interes të të tjerëve) i ankohej me zë sa atij dhe vetes, se s’po kishte kohë të milte lopën dhe ato pak dele. E bija, nëna e atij qaramani, kishte dalë me drapër në dorë të bënte bar për bagëtinë. Doli në oborr me shpresë se mos ia zinte syri gjëkund të bijën, por më kot. I pikoi në zemër mungesa e saj. Nipi, sikur i pat shtuar të qarat. Ai nuk desh t’ia dinte se shtëpia ka punë. Qante sa ta këpuste shpirtin. E liroi nga tërkuza me shpresën që ai të qetësohej, por më kot. E lau dhe e ndërroi por ai vazhdimisht qante.
“Mos i pihet?” – mendoi gjyshja.
Ndoshta, vërtet kishte uri. Po si t’ia bënte? E ëma nuk dukej gjëkund. U përkul mbi djep, zbërtheu bluzën e errët, nxori gjirin dhe ia futi atë në gojë mistrecit, që gjithnjë qante. Në fillim ai e thithi me ngutë, por shpejt e nxori atë prej gojës së vockël me një gjest që tregonte pështirosje. Ç’mund të bënte tjetër gjyshja e dëshpëruar? Mendoi t’i këndonte një ninullë. A nuk i pat qetësuar kështu edhe fëmijët e vet në foshnjërinë e tyre? Ndaj ia nisi këngës me një zë të shtruar e të ëmbël, plot dashuri e mirësi:

Ç’ke që qan, bir-o, bir-o,
Ç’e mërzite gjyshen-o.
Gjyshen-o, kërcuren-o,
Pse s’ia qaske sisën-o?

Po nipçja vazhdoi të skinjej si më parë. Dhe gjyshja s’ia ndante këngën:

Ke të drejtë që qan, o bir,
Sisa ime s’është e mirë,
Nuk ka qumësht për të pirë,
E ka thithkën të pështirë…

Foshnja, ai që më pas do thurte këngë ku e ku më të bukura nga ajo që po ia këndonte gjyshja, pushoi të qarën. Mos vallë iu dhimb ajo plakë e dashur dhe e mirë? Ku ta dish!? Ndoshta poetët, që në foshnjëri e marrin vetvetiu muzikalitetin e vargut pikërisht te ninullat dhe këngët që u mëkohen në djep, ashtu si marrin me qumështin, shëndetin dhe rritjen e tyre.
Ai qeshej me doçkat topolake të ndera drejt fytyrës së saj, si t’i lutej ashtu të mos e ndërpriste këngën.
Dhe gjyshja vazhdoi:

Qeshu bir, me qeshjen dritë,
Qeshu e gëzofsh të ritë,
O petrit përmbi petritë,
Të mbulofshin bukuritë!...




MULLIXHIU

Jetonte diku e diku një mullixhi i mirë. A e dini ju, o fëmijë se ç’është mullixhiu? Mund ta dini, mund të mos e dini. Kur them, që mund të mos e dini, kam parasysh faktin se tashmë nuk përdoren më mullinjtë për blurjen e drithrave. Koha e tyre ka perënduar, kanë dalë jashtë përdorimit të përditshëm, sepse tani bluarja e drithrave bëhet në fabrika moderne. Ju nuk e njihni mullirin me zhurmën e tij karakteristike të trokashkave dhe rrjedhën e ujit që vrullshëm zbret nga jazi dhe vë në lëvizje gurin e rëndë në nofullat e të cilit bluhej misri apo gruri. Kanë dalë jashtë përdorimit fjalët mulli e mullixhi, trokashka e jaz. Ashtu si fjalët kandil e bishtuk, parmendë e perusi, finjë dhe lejlek. Me fjalën e fundit, mos kini parasysh lejlekun e madh dhe elegant që fluturon e që bën folenë mbi oxhak të shtëpive në fshat, por një llojë drapëri që shërben për korrjen dhe mbledhjen në duaj të grurit, elbit, thekrës.
Ehu ha! Sa më tepër të vazhdoj me shpjegime, aq mëshumë fjalë të tjera po na dalin për të cilat, do më kërkoni shpjegime të tjera. Ndaj le të kthehemi tek mulliri i vjetër ndanë fshatit ku, fshatarët vinin përditë e përditë me thasët e drithit ngarkuar në shpinë, mbi kuaj apo mushka, e ktheheshin prej andej me një miell të bardhë e të imët si pudër.
Mullixhiu na qëlloi një burrë i urtë e i shtruar. Gojëmbël me të gjithë. Them me të gjithë se, mulliri mbledh lloj lloj njerëzish. Kur mbetej vetëm, ai ia merrte këngës. Ata që e dëgjonin, thonin se buka e petët e byrekut bëheshin aq të shijshme ngaqë, gjatë blojës, me miellin përzihej edhe kënga e atij njeriu të mirë.
Një ditë prej ditësh, ndërsa mulixhiu mendohej i ulur para mullirit dhe mbante vesh mërmërimën e ujrave të jazit, dëgjoi një hingëllimë kali. Mendoi se dikush po vinte të bluante. Priste të shfaqej nëpër udhën e mbuluar nga shelgjet, kalin e ngarkuar me thasët plot drithë, por bëri habi kur pa mbi kalë një njeri aq të rëndësishm, kryezotin e krahinës. Fytyra e tjetrit, e pashme dhe e sigurtë, siguria e të pasurve, nxinte prej mërzie që tutje.
- Tungjatjeta, mullixhi! – e përshëndeti tjetri ndërsa zbriti nga kali.
- Tungjatjeta e mirë se ke ardhur!
- A lodhesh ndopak?
- Edhe lodhem, po pa punë nuk rrihet. Puna është jeta e njeriut.
- S’kam ardhur, për të bluar mullixhi.
- E shoh, - u përgjigj mullixhiu.
- Erdha deri këtu, të qaj një hall me ty.
- Ashtu?! – u habit mullixhiu, - edhe zotrote paske halle? S’ më vjen ta besoj ngaqë, çdo të mirë që ka stisur Zoti mbi tokë e ka zotëria jote. Po pse erdhe pikërisht tek unë?
- Kam marrë vesh, se gjithnjë buzëqesh dhe këndon.
- Ashtu vërtet.
- Kurse mua as më qeshet e as më këndohet.
Mullixhiu u mendua paksa dhe e pyeti:
- Si ia kalon me fqinjët?
- Jo dhe aq mirë.
- Përse kështu?
- Ngaqë nuk më lë rehat zilia, mullixhi. Vërtet që i kam gjithë të mirat, po ata kanë më tepër nga unë. Ndaj, synoj t’i pushtoj e t’i zgjeroj kufinjtë e pronave të mia.
- Keq, - mërmëriti mullixhiu dhe vazhdoi ta pyeste: - Po gjumin si e bën?
- Fle pak, fare pak. Edhe ato orë që më merr gjumi, torturohem nga ëndërrat e liga. Shoh luftë, zjarr, vrasje e prerje, luftë me fqinjët e mi. Shpesh ata më kapin rob, më lidhin për qafe me zinxhirë si të jem qen e më ushqejnë me të përgëra. Më thuaj mullixhi, si të shpëtoj nga kjo e keqe?
- Nuk e ke të lehtë, - iu përgjigj mullixhiu.
- Ç’duhet të bëj? – pyeti tjetri me ngulëm.
- Të luftosh me veten. – vazhdoi mullixhiu.
- E si luftoka njeriu me veten? Ai gjithnjë, për interesat e tij, lufton me të tjerët.
- Është lufta më e vështirë, - u përgjigj mullixhiu, - më e vështira nga ajo me të tjerët.
- Ç’thua kështu!? Erdha deri këtu se më patën thënë, që je burrë i mençëm. Po me këto që thua, s’po më dukesh i tillë.
Mullixhiu buzëqeshte si t’i vinte keq për tjetrin dhe e pyeti:
- A ke shumë kallzimtarë?
- Plot. Në të gjithë trojet e pronave të mia.
- Sigurisht, ata të treguan edhe për mua.
- Po.
- Edhe rrugën për te unë, ata ta treguan?
- Ashtu vërtet.
Mullixhiu sërish ra në mendime. Mysafiri i lartë nuk ndihej mirë. Nga biseda e bërë, ai nuk po shihte atë mençurinë, për të cilën i kishin folur.
Ndaj, duke menduar se tjetri ia fshihte atë me qëllim përfitimi, u ngut ta joshte:
- Ndihmomë mullixhi. Pa çdo fjalën tënde do ta peshoj me flori.
- Qofsh i nderuar, imzot! Po fjala e mire, as shitet e as blihet. Ajo do vesh, që ta dëgjojnë. Të futet nga njëri e të mos dalë nga tjetri. Në më dëgjofsh, do të shpëtosh nga e keqja, që të ka pushtuar e s’të lë të qetë as në gjumë.
- Do bëj si të thuash ti mullixhi, boll të jem i qetë e i qeshur.
- A të kanë sulmuar ndonjëherë fqinjët?
- Jo.
- Atëhere, edhe ti mos mendo t’i sulmosh.
- Ashtu do bëj.
- Ta kanë lakmuar ndonjëherë mall e gjë?
- Asnjherë.
- Dhe ti mos ua lakmo. Lakmia pjell vetëm të këqija, imzot.
- A ke shumë kallauzë?
- Plot.
- Nuk të duhen. Përzëri!
- Përse t’i përzë?
- Se nuk të duhen. Se janë të rrezikshëm e të pabesë edhe se shiten si besnikë. Gjithë jetën hanë me dy lugë, bluajnë me dy mullinj. Burgje, ke?
- Patjetër.
- Të burgosur?
- Shumë.
- Ç’kanë bërë?
- S’paguajnë taksat rregullisht.
- Nuk i paguajnë dot, se i ke të rënda. Lehtësoi ato. Buqësia është pa çati. S’bën gjithnjë mot i mbarë. Ndihmoje fukaranë. Bëj kështu si të them unë e, shumë shpejt do zësh të buzëqeshësh. Do zësh të këndosh më pas. Se po s’këndoi zemra, jeta sterrë të duket. Pastroje zemrën imzot. Nga të ligat që ke brenda, pastroje. Tani shko! Dhe pres të kthehesh ndryshe.
Mysafiri i premtoi, se do i bindej porosive të tij dhe shpejt e shpejt futi dorën në xhep ta paguante.
Po mullixhiu e ndali duke i thënë:
- Mos harro ç’të thashë: Fjala e mirë as shitet e as blihet…




NGA FËMIJËRIA IME

U jam kthyer shpesh ndër kujtime, viteve të fëmijërisë e rinisë së parë, kohës kur prindërit punonin e fitonin fare pak, për të mos thënë asgjë. E paskam vështirë ta harroj atë mbrëmje, për më tepër, brengën e nënës së shkretë, kohës kur erdhi vakti i darkës e nuk kishte çfar' të na vinte në sofër.
- Flini, - na tha ajo me një fill zëri, - flini të keqen, se nuk bëhet kjameti të bini sonte pa darkë… Po mua s’më merrte e s’më merrte gjumi. Mendja më rrinte te buka, te buka që, atë natë, na mungonte. Në atë gjendje, e pyeta gjyshen me të cilën flija në vogëli :
- Gjyshe, pse nuk po më merr gjumi?
- Ai nuk të afrohet se ti nuk e do, bir i gjyshes. Se, po ta duash ashtu si më do mua, ai do zbresë andej nga vjen gjithnjë, nëpërmjet qiellit, dhe do të t’i mbylli qepallat për të fjetur qetë dhe ëmbël. Sytë janë shtëpia e gjumit, biro. Atyre që nuk kanë ngrënë, gjumi zemërmirë, nëpërmjet magjisë së ëndërrave, u jep të hanë. Fëmijët, të cilët ditën nuk patën mundësi të luanin, i merr e i shpie në sheshe plot bar e trëndelinë ku bredhin e harbojnë në lodrat e tyre.
Ndërësa të rriturve, që ditën kanë lëruar e janë lodhur duke punuar në ara, u pëshpërit në vesh se se duhet të ëndërrojnë shtëpi të re, fejesa apo dasma të lumturish…
- Po te unë, pse nuk vjen? – pyesja gjyshen duke u skinjur.
Në të vërtetë, skinja ime ishte më tepër nga uria se sa nga mungesa e gjumit.
Gjyshja,që ma dinte hallin, si më e mërzitur, mundohej të më qetësonte disi duke më thënë:
- Qepalla e syrit i ngjan një dere e tërhequr, nga brenda prej njërit e nga jashtë prej një tjetëri.
- Cili e tërhoqi nga brenda?
- Gjumi.
- Po nga jashtë?
- Shejtani, o bir…
Prej frikës nga shejtani, unë trembesha dhe nuk bëja më zë. I mbyllja sytë gjoja flija, që gjyshen ta merrte gjumi e unë sërish, syhapur, të ëndërroja ditën e re, në të cilën babi, me siguri do të sillte bukë në shtëpi.
Duke menduar se atë e kishte marrë gjumi, i hapa ata. Po gjyshja që rrinte ende zgjuar, më pa dhe buza gas më tha:
- O sy dolllap i gjyshes, pse nuk po fle? Apo pret të vijë shejtani me putra të mëdha e thonj të mprehtë e të fortë, së bashku me gogolin, dhëmbë mprehtë.
Njëri të gërric e të nxjerr gjak, tjetëri të kafshon.
Obobo, ta dish se sa të këqinjë janë! Nëse ata nuk kanë ardhur akoma, kjo ndodh, se jam unë pranë teje, e nuk i le të të afrohen.
Më pas, edhe se symbyllur, e ndjeva se gjyshja u ngrit e doli prej dhomës ku flinim. I hapa ata e duke parë për rreth, u harrova pas lodrave e hijeve që krijonte drita e pakët e kandilit. Krijoheshin figura të çuditshme, sa te trarët e nxirë nga bloza, aq dhe te qeprat e çatisë, të cilat herë-herë, kërcisnin. Ashtu dhe te muret pulla –pulla me suva të plasaritur.
Trarët dhe qeprat rrënkonin nga pesha e pleqërisë së krimbur. Dhe ashtu i hapja shteg fantazisë sime fëminore, e cila më çonte në buzë të Devollit, ku bëja kështjella prej rëre, në malin e lartë të Tomorrit për të bërë me borën e trashë njeriun prej bore. E ku nuk vajta me mendjen time ndërsa rrija shtrirë i uritur dhe i pagjumë! Gjersa erdhi ai çasti i përhumbjes së ëmbël, që mes vegimesh të turbullta më shpuri te një sofër e madhe e cila ishte, dhe njëherësh nuk ishte e jona. Mbi të avullonte një çyrek i ngrohtë prej misëri. Pastaj pashë duart e bukura të nënës sime si e thyente atë çyrek, dhe na dha të gjithëve nga një copë. Më të madhen, si gjithnjë, babait. Se sipas nënës, ai ishte burrë e lodhej aq shumë për të ushqyer familjen …




SA KEQ QË NUK ISHTE NJERI !

Kur ende isha katër vjeç dhe jetonim në fshatin e largët malor, Lenie, nëna ime u sëmur shumë rëndë. Atë paradite luaja si zakonisht te vija e ujit e cila, ditë e natë gurgullonte me një mërmërimë të këndëshme e aq të dashur për mua. Për gjatë asaj vije, bregut rriteshin barishte të egra. Kakarisnin pulat sa herë dukej qiellit ndonjë skifter, e macja jonë shullehej në diell.
Ndërsa luaja me baltovinën në breg të kanalit, fusja duart në ujë gjoja për ti larë e pllaquritesha deri sa qullesha. Në të tilla raste nëna më qortonte, po unë si kalama, nuk ua vija veshin qortimeve të saj.
Edhe asaj paraditeje, duke parë ujët të rridhte e merrte me vete fletët e rëna të drurëve, mendoja se, sa mirë do qe sikur të isha i vockël e i lehtë sa një buburrec, të hipja mbi ndonjërën prej fletëve të rëna mbi ujë, e të veja larg, në të tjerë vende që ende nuk i kisha parë. Pikërisht në atë gjendje, duke rendur pas bredhjes së mendjes sime, vura re se në shtëpi, po hynin e delnin mjaftë njerëz, burra e gra, kushërinj, farefis e fqinjë. Nuk do më kishin bërë dhe aq përshtypje lëvizjet e tyre të shqetësuara, po mos kisha dëgjuar dikë që qante me zë lartë. Për habinë time, ajo e qarë u shoqërua me diçka tjetër që mua më lëndoj mjaft. Pash të nxirrnin prej shtëpie, të shtrirë mbi batanije e mbi drurë, nënën time.
Kjo gjë më tronditi dhe, renda drejt saj plot merak. Kur i vajta pranë, pashë se ajo qe zbehur dhe mbuluar nga djersët. Flokët e gjatë e të butë i qenë ngjitur rëzë faqeve. Rrënkonte sy mbyllur, me një rënkim që mua ma këputi shpirtin.
Po si mund ta ndihmoja? Isha aq i vockël!...
Burrat me vigun e sajuar aty për aty, u nisën nëpër shtegun e udhës së gjatë. Unë i ndiqja pas, bjer e ngriu, dhe blegërija mes të qarave si qengji kur humbet t’ëmën: “Mama! Mama!...” Kur u rrëzova për herë të fundit, dikush më mori në krahë e përpiqej të më qetësonte, duke m’i fshirë lotët e duke më thënë se mamaja ime do të kthehej shpejt. Ato fjalë më qetësuan disi, por shqetësimi im u bë akoma më i madh kur degjova dikë të thoshte për nënën time:
-Është keq korba, shumë keq. Vetëm Elbasani mund ta shpëtojë.
Ato fjalë ma dërrmuan krejt shpirtin tim njomzak. Më dukej se nëna ime nuk do kthehej më. Ndaj mes lotëve, e vetmja shpresë e imja, ishte ai, i fuqishmi, çudibërsi, shpëtimtari i nënës sime, Elbasani. E përfytyroja njeri të mirë e të ditur,zemërdhëmbshur e bujar. Të zotin, për të bërë çudira. Ndaj, sa herë mbetesha vetëm, a çasteve para gjumit kur ënjtesha duke qarë, për nënën të cilën e kërkoja me të madhe, i drejtohesha Elbasanit me lutjet e mia që më delnin nga shpirti:
- O Elbasan! Me siguri ti je mik i babit përderisa nënën e sëmurë e sollën tek ti. Shëroje të lutem, të përgjërohem! Kur të vish në shtëpinë tonë së bashku me nënën time të shëruar, ashtu si ka qënë para sëmundjes, për ty do të therim pulën më të mirë. Do pish raki atë natë me babanë. Pa do të flemë bashkë, o Elbasan, që të më mësosh të bëhem edhe unë po aq mirë dhe i zoti sa ti!
Në mëngjes, kur të të përcjellim, do të japim me vete një trastë plot me mollë e me ftonj…Të lutem, kthema sa më parë nënën time!...
Me të tilla lutje më merrte gjumi. Në mëngjes, sapo hapja sytë, pyesja nusen e dajës ku ndejta ato ditë aq të hidhura:
- Erdhi babai me nënën?
-Akoma jo.
- Edhe dy-tri ditë dhe do të vijnë.
- Po Elbasani, do vije me ata?
Daja, që bëhej gati të delte nga shtëpia, më pa disi me habi dhe tha:
- Patjetër që do të vijë edhe ai.
Nëna u kthye pas disa ditësh, vonë, në perëndim të diellit. Kur nusja e dajës ma dha lajmin, i lashë lodrat dhe i mbushur i tëri me gëzim, u turra me vrapë drejt shtëpisë. Kapërxeva pragun e derës, iu hodha me vrull në qafë nënës sime e cila më dukej shumë më mirë nga hera e fundit që e pata parë krejt të mbaruar. Ajo hapi krahët, më priti me hare, më shtrëngoi fort e nuk ngopej së, më puthuri. Qaj unë e qaj ajo. Qanim me lotë gëzimi. Pastaj u struka në prehër të babait, që gjithë i qeshte fytyra dhe e pyeta atë:
- Po ai, ai nuk ka ardhur, o ba?
- Cili, o bir?
- Ai pra, ai që na e shëroi nënën, Elbasani.
Për habinë time, prindërit, pasi u panë sy më sy, shpërthyen në të qeshura. Ç’kishin ata, pse qeshnin ashtu? Unë vetëm i pyeta për atë njeriun e mirë që ma kishte shëruar nënën, të cilin doja ta takoja, ta falenderoja e njeherësh të mësoja nga ai mjaft gjëra që, kur të rritesha, t’u vija edhe unë njerëzve në ndihmë. Nëna më shtrëngoi fort, më puthi me dashurinë e saj prej nëne, dhe më tha me fytyrën që i ndrinte:
- Shpirti i mamit, Elbasani është qytet e jo njeri.
Ai nuk ka as këmbë e as duar, as sy e as gjë nga ato që kemi ne. Aty ka spitale dhe mjekë të mirë. Ata më shëruan mua…
Sqarimi i saj, më pezmatoi. Më erdhi jashtëzakonisht keq, që Elbasani nuk kishte qënë njeri, ashtu si e pata përfytyruar. Cilit do t’ia shprehja mirënjojen? Për kë, do ta thernim pulën më të mirë? Po trastën me mollë e ftonj, kujt do t’ja jepnim?
Sa keq më erdhi, sa keq, që Elbasani nuk ishte njeri!...

URTËSIA E PLAKUT

Atë mot nga fundi i shkurtit, si zakonisht, të parat çelën thanat. E vërdhema e tyre fillonte që poshtë malit të Dushkut dhe dita-ditës e nata-natës, ngjitej lart e më lart deri te një rafshinë ku dimërit zotëronte dëbora, kurse pranverës bari e trëndelina, listra e luleçaji dhe lule të egra të tjera që mbushnin botën me erën e mirë. Me ardhjen e pranverës, lumit atje poshtë, aq shumë i shkëlqente cipëza e kaltër sa të merrte sytë. Më tutje dushkut zbardhte shkëmbi i Kopaçit ku thuajse deri në majë kapërrehej ilqja dhe bletët zhhurmonin në të çarat e shkëmbit. Thuhej se atje kishte mjaltë shumëvjeçar të cilin askush nuk kishte arritur ta vilte.
Në ato anë rrëfehen bëma të hershme të një fisi më të hershëm ku nuk përdorej monedh, por gjëja e malli si mishi, gjalpi,djathi, mjalti vera e kripa e ardhur nga tregtarët e Oparit të largët shkëmbeheshin mes tyre. Ngado zotëronte mirësia, ndershmëria, shkueshmëria e vëllait me vëllanë, e shokut me shokun, e fqininjit me fqinjin e njeriut me njeriun. Po mes gjithë kësaj harmonie, kushedi se përse, banorët e asaj krahine, kur plakeshin njerëzit, e kishin për zakon ti flaknin prej shkëmbit më të lartë drejt humnerës ku ata gjenin vdekjen e
sigurtë.
Atë mëngjes kur thanat kishin lidhur kokrra, i erdhi rradha xha Klitit, më plakut te
Shënepremtes. I rrudhur dhe i thinjur, i gjatë dhe eshtak nga trupi, drobitur nga pleqëria po me mendjen top, atë ende nuk e kishte lënë as kemba e as dora, as zemëra e tij e mirë.
Sidoqoftë, ajo qe dita e vdekjes së tij ende pa ardhur vdekja e natyrshme.
Atë mëngjes u la e u pastrua, veshi rrobat më të mira, a thua se do të vinte në dasëm. Po gjithë fytyra e tij e plakur dhe fisnike shprehnin trishtim. Nuk i trembej vdekjes. Gjithnjë kishte menduar se ajo qe e pashmangshme. Po ajo lloj vdekje e hedhur prej shkëmbit si diçka pa vlerë dhe e tepërt, i dukej fyese e poshtëruese. Si do mundte ta bënte i biri atë gjë? Dhe për herë të parë e bekoi Zotin që ia pat marrë të jatin në moshë akoma të re, duke ia hequr ashtu prej shpirtit mëkatin e madh të atvrasjes, një rit ky i mbirë në atë vend kushedi për ç'motive.
Nga oborri dëgjoi një zë vogëlushi. Ishte i nipi që u bërtiste zogjve të ulur në degët e manit të madh me kokrra të bëra, në mes të oborrit. Ndjeu dhimbje se po ndahej njëherë e mirë prej atij çunaku dhjetëvjeçar të cilin e donte me një dashuri që vetëm shpirti i tij e dinte. Po edhe i vogli linte kokën pas gjyshit. Lëshoi një psherëtimë ankuese dhe i foli së resë që diç gatuante matanë.
Ajo u dha në derë kokëulur si të ndihej fajtore për ç'ka e priste atë plak me të cilin kishte shkuar vazhdimisht mirë qëkur kishte futur këmbët në atë derë.
- Urdhëro, baba.
- U kthye yt shoq nga kositja?
- Sapo erdhi. Po lahet te pusi.
- Foli të vijë. Edhe ti bashkë me të.
Pas pak, i biri, u dha në derë duke fshirë duart dhe fytyrën me një shami të qendisur prej duarve të së shoqes. Vështrimi i tij dukej i kapitur. Plaku i tha:
- Ti e di pse të thirra.
- Po baba, iu përgjegj djali me sytë përdhe.
- Unë jam gati.
- Por...
U hodh nusja:
- Ha mëngjes më parë baba. Si mund të ikish i pangrënë?
- Rrofsh moj bijë! Paç uratën time!
Në këto fjalë e puthi në ballë dhembshurisht.
E reja u shkreh në lotë. I dridheshin supet. Plaku mori bastunin duke thënë:
- Ky do më përcjellë deri në majë të shkëmbit. Jam i fundit i moshatarëve të mi. Sot është sëra ime.
Nusja e djalit ia mori duart mes të sajave e ia mbuloi sa me të puthura, aq e me lotë. Pas pak doli së bashku me djalin. Nipi në oborr, me ta parë u vërsul drejt tij me të qeshura.
- Për ku je nisur kështu, gjysh? A të vi dhe unë me ty?
- Eja bir, eja.
I biri ndërhyri:
- Baba, nuk bën. Për një fëmijë ...
Mos më kundërshto djalë. Është dëshira ime e fundit.
Deshte s'deshte, i biri iu bind asaj dëshire. Dhe mori udhën i pari.
Nga pas e ndiqnin babai mbështetur në bastunin e tij dhe djali i vogël që, pa e ditur se ku venin, mbahej zënë dorë për dore me gjyshin. Nga pas mbeti shtëpia, mani në oborr me kokrrat e ëmbla e të mëdha, nusja si të kishte ngrirë mes atij oborri ...
Dhe kjo balladë e ardhur nëpër kohëra, na tregon se:

1.
Ishte maj, praneverë, ç'blerim dhe ç'aroma!
Nusëronin lulet, drurët fletënjoma.

Ndiheshin këmborë, gurguj gurgullimash.
Kenga e nje fyelli midis blegrimash.

Diku ndali plaku dhe i tha te birit:
- Kete kenge e dua m'u në mes te gjirit,

Lerme te pushoj, te rri nje cope herë,
Sa t'më ngopet shpirti me pakez pranvere!...

Me pakez pranverë ndër aq shume kujtime,
Qe sot e sulmokan bukur mendjen time.

Vija neper vite, vija shpesh ketu,
Njomesha nga vesa siper gjer ne gju.

Ah, ketu jam pjekur shpesh me nje bareshë,
Kishte zë te embel, qe si laureshë.

Ku i linte gjurmet, vesa përshkëndinte,
Plot nje mot u deshem e askush s'e dinte.

Nuse do ta merrja, vajzen gezim plote,
E më pas do behej, biro, nena jote.

Po t'i mbyll pak syte, s'jam ky qe me sheh,
Ndjej nje zemer tjeter qe me gjoks me rreh.

Po ç'ti bejmë jetes? Çdo gje ka nje cak,
Edhe ti, o bir' i im, do te behesh plak.

Edhe ty yt bir, do te marrë në shpinë,
Te te sjell' ketu, flakur ne gremine.

A po jo o nipçe, folë, si thua ti?
- Patjeter, o gjysh! - u pergjigj ai.

Nga qerpik te plakut, rane pakez lot:
- Shtyme bir të iki, drejt humneres poshtë.

Zu femija qante me lot logërimë,
- Mos e hidh, o babi, gjyshin në greminë!...

Zemra e atij burri, të fortë e të ri,
Ç'u trondit se thelli, thellë m'u në gji,

Atë e bir se bashku, me gjyshin aq pranë.
Pritën sa të errej, pa e bërë hatanë,

Për të zbritur fshehtas, krejt në fshehtësi,
E ta mbanin plakun, fshehur ne shtepi...

2.
Kryezotin e vendit, me mall e pasuri
E gjeti dhe atë e hirta pleqëri

Ndaj thirri krejt krahinën në kuvend:
Kryezot të bënte njeriun më me mend

Kush gjen tri gjëza, tha, drejtimin e gëzoftë,
Ashtu si un' sundova, mbi ju ai sundoftë.

E para: gjejeni se Ç'është një gjë,
E ka njeriu e s'ngopet dot me të.

E dyta: Ç'ësht' një lis me katër degë,
Me fole zogjsh veç dymbëdhjetë?

E treta: Ç'ësht' një lumë pa zhurmë e bujë,
Brigje s'ka e s'ka as ujë?

Në shtëpi të plakut, me vrap shkoi i biri,
Gjëzat ia tregoi. Qeshi zemërmiri.

- Gjëja që njeriu s'ngopet kurrë me të,
Jeta është o bir, e shtrenjtë mbi çdo gjë.

- Lisi është viti, muajt janë bilbila,
ndarë në katër stinë, me tre zogj secila.

- Lumi është koha që na shkon pa bujë,
Dot s'ia shohim brigjet, nuk i shohim ujë.

3.
Në kuvend ku erdhën burra, trima nga çdo anë,
Dot përgjigjen nuk e gjetën, ndër ato që thanë.

U ngrit burri dhe i qetë, shtruar e fljalëpak,
Dha përgjigjen e mësuar prej të atit plak.

- Kush këto t'i ka treguar, more djalë i ri?
Janë fjalë prej të moçmi, plot me urtësi.

lmëzot, të kërkoj ndjesë! Urdhrin tënd kam thyer,
babën tim un' e kam fshehur, burra, kam gënjyer.

S'kisha zemër për ta flakur, thellë në greminë,
Prej kaq kohësh e kam fshehur, e ma ndrit shtëpinë

Ndaj mbi vete pres dënimin, bëni si të doni,
Po babanë për ta vrarë, më mos ma kërkoni.

Burrat rrinin kokëulur, heshtas të menduar,
Si guxoi të shkelte urdhrin, urdhrin e pashkruar,

Ai djalë me baba edhe vet' me djalë?!
Shtrihej heshtja reth e rrotull, s'ndihej asnjë fjalë.

Kryezoti mori fjalën:- Urdhëroj un' si kryezot,
S'ka greminë më për pleqtë, nisur që nga sot

... Edhe thonë, prej atëhere, etër edhe bij,
E nderojnë njeri tjetrin, pleq apo të rinj


SHQIPONJA DHE LISI

Ju me siguri keni parë shqiponjë, fëmijë të dashur. Në mos duke fluturuar madhërishëm lartësive të qiellit a mbi kreshtat e maleve, keni parë në televizor, apo të vizatuar nëpër faqe librash. Është fluturaku më i madh e më i më i fuqishëm. Më jetëgjati prej të tjerëve. Bile edhe prej njeriut. Jeton mbi dyqind vjet. Zakonisht i bëjnë foletë te të çarat e shkëmbinjëve, atje ku nuk mund të shkelë këmba e gjahtarit. Po njëra prej tyre, dikur, kushedi se përse, e bëri folenë e saj mbi një lis të madh e të lartë mes pyllit të dendur e shushëritës. Aq i lartë, qe ai lis sa, hera-herë maja e tij humbiste nëpër re. Pa le trungu i tij! Aq i trashë ishte sa, tre burra së bashku lidhur dorë për dore nuk mund ta rrethonin. Poshtë tij, të tjerë lisa të shumtë. Po më poshtë akoma? Ferra e shkurre, lloj-lloj hrdhucash e zhapikësh lëkurgjelbër dhe kafshët e pyllit. Dhe shumë bimësi të llojeve të ndryshme, të cilat ankoheshin se ai lisi i lartë, e me atë kurorë të madhe ua merrte dritën e diellit.
Një ditë, shqiponja që prehej në folenë e saj, dëgjoi zërat që vinin nga poshtë:
- Bëj të shoh e nuk shoh dot, - ankohej ferra, - na e ka marrë diellin ky lisi.
- Mërdhij, belbëzoi një thanë, - kam ftohtë.
Ku është ngrohtësia e diellit?
- E ka fshehur lisi, - iu përgjigj një lofatë.
- Kushedi, sa do të isha rritur, - psherëtiu dhimbshëm një murriz, - kushedi, sa do isha bërë tani po mos qe ky lis…
- Edhe unë, - e pasoi kulpra dredhalaqe.
Ndërkaq fryu era ledharake. Pylli shushëriu. Po ata poshtë, nuk mbajtën vesh si zakonisht shushërimën e tij të ëmbël. Ata veç ankoheshin:
- Na pi ujin.
- Na merr vlagën.
- Na la në hije.
- Na përçmon.
- E djegtë rrufeja!
Shqiponja, që s’po mund t’i duronte më ankimet e atyre të shkretëve atje poshtë, iu drejtua lisit mbi të cilin kishte folenë:
-I dëgjon o lis?
- Si nuk i dëgjokam?
- Dhe je kaq i qetë, me gjithë ato ankime dhe mallkime?
- Ç’ua vë veshin, motër shqiponjë! Atë punë kanë mjeranët. Në verë ankohen, se u a marrkam dritën e diellit. Kurse në dimër më bekojnë nga që i mbroj prej ngricash e shtrëngatash.
- A dëshiron të shpëtosh nga fjalët e ankimet aty poshtë?
- E si s’dëshirokam?
- Atëhere, po lajmëroj njeriun.
Të nesërmen erdhi njeriu me dy djemtë e rritur.
Punuan gjithë ditën rrotull lisit. Prenë shkurre e ferra, lofatat e thanat e egra, pastruan vendin rrotull. Pastaj i mblodhën grumbull dhe ua vunë zjarrin. Lisi dhe shqiponja i vështronin nga lart dhe buzëqeshnin me njëri – tjetrin të kënaqur që kishin shpëtuar nga ankesat dhe thashethemet…




PLEPI I NJOMË DHE ZOGJTË

Kur u shkul nga fidanishtja, u ndie keq. Iu drodhën degëzat e njoma, ashtu si dridhen buzët e fëmijëve në prag të ngashërimit. E ngarkuan me një karrocë, për ta shpënë kushedi se ku. Ndërsa largohej, siç rrinte shtrirë mbi karrocë, i pa vëllezërit e tij moshatarë fare të rinj e te njomë pë mbetën atje, ku ai qe rritur.
Ata prisnin pranverën në shoqërinë gazmore të njëri - tjetrit. Dhe, ato çaste i luhasnin degëzat ende të zhveshura si t’i jepnin ashtu lamtumirën. “Lamtumirë, vëllezërit e mi! Ç’fat do të kem paskëtaj? Dhe ju, ç’fat do të kini?”- mendonte plepthi trishtueshëm, ndërsa e shpinin kushedi se ku.
E mbollën te një gropë e sapohapur, ndanë rruge. Mes dy të tjerësh, të rritur e krenarë, krenarë e të kënaqur si dhëndurrë.
- Mirëse erdhe! – i tha më i madhi, njëra degë e të cilit ishte e trashë sa trupi i plepit të ri.
- Mirëse erdhe! – e uroj dhe tjetri, lëkura e të cilit dukej si e argjentë.
Plepthi ynë i vështronte ëmbël dhe me butësi, ashtu si fëmijët e transferuar nga një shkollë në tjetrën, shohin nxënësit më të rritur, me dëshirën për t’i bërë miq. Krejt i hutuar, i pyeti:
- Përse më sollën këtu?
- Atje ku të mbollën ty, - u përgjigj lëkurë argjendi, - ka qënë një plep i lartë e i lashtë.
- Ç’u bë? – pyeti plepi i ri. Ku shkoi?
- Trungun dhe rrënjët e tij të djegura i shkulën, për të të sjellë ty në vend të tij, - i tha plepi, që dukej si më i madh nga shoku.
- Përse të djegura? – pyeti plepthi, që shumë pak gjëra dinte nga kjo jetë.
- E goditi dhe e dogji rrufeja, - u përgjigj fletëargjendi.
Ndoshta, nga era që fryu atë cast, të sapoardhurit iu duk sikur psherëtiu. I trembur, se mund të kishte të njëjtin fat me atë të cilin e kishte zëvëndësuar, pyeti:
- Ç’është rrufeja?
- Një zjarr i madh e shkatërrues, që zbret nga qielli sa herë zënë shirat.
- Thua do më godasë edhe mua?
- Jo, jo, mos ki frikë! Zakonisht, rrufetë godasin më të lartët, ata që dalin mbi të tjerët. Ti, je ende njomishtë. Ke kohë të rritesh, duhen vite, të na arrish neve.
Të rritej? Po si të rritej? Askush s’ ndihmonte për këtë. Kurrëkush nuk po kujtohej t’ia ushqente rrënjët me pleh. I hutuar dhe i trishtuar, sa nga nevoja për ushqim, aq dhe nga malli për vëllezërit e mbetur atje në fidanishte, pas pak ditësh, sapo e dëgjoi ankimin e rrënjëve që kërkonin ushqim, me dashurinë për jetën, u tha:
- Që të mos vdisni ju e të mos thahem unë, duhet t’i përvishemi punës. Ju ndën tokë e unë mbi të, s’na mbetet rrugë tjetër. Më jepni ujë, t’iu jap ajër dhe dritë.
Ç’të bënin rrënjëzat? Iu përveshën punës. Kërko e thith ujë thellë e më thellë dhe dërgoja plepit lart. Plepi thithte ajër me gjithë mushkritë, rrëmbente dritën e diellit dhe ua shpinte atyre, që s’mund ta shihnin dot, atë dritë. Dritën, që sikur pat zënë të ngrohej me ardhjen e marsit. Zuri t’i këndonte, limfa nën lëkurzën e njomë.
Prej asaj kënge, buisën sythet, në fillim të veckël e me ngjyrë si në të verdhë. Më pasë u gjelbëruan dhe hodhën shtat. Bisqe të rinj e gjethe të reja e veshën me të gjelbrën e freskët. Ditë pas dite u shpalosën gjethet dhe stolisën plepthin e ri me rrobat e gjelbra të pranverës. Sa gas, që ndjente kur frynin erërat e buta, në krahët e të cilave, hidhte vallen e qeshur të degëve dhe shushurimën e fletnajes së njomë.
Ndërkaq, edhe dy fqinjët e mirë i patën veshur kurorat, të cilat bënin hije mbi barin, që tokës puisi vrullshëm dhe i dendur. Një natë, ai pa ëndërr sikur rrotull tij, silleshin melodi të ëmbla. Pat fjetur vonë asaj nate duke parë yjet në qiellin blu e të thellë.
I gëzohej dritës dhe bukurisë së tyre. Po ç’ishte ajo lloj muzike, që shpirtin e fjetur ia mbushte me hare? Kur hapi sytë, qielli qe bërë thuajse i blertë, ashtu si bari poshtë dhe si gjethet e reja në shtatin e tij dhe ata të fqinjëve. U mbush me frymë, duke thithur gjithë qejf ajrin e pastër e të freskët. I shtriqi degët e reja si kalamanjtë krahëzat kur zgjohen pas një gjumi të ëmbël e të thellë.
Pa prit, prit pak! Kënga e ëmbël që kishte dëgjuar në gjumë, nuk paska qënë ëndërr. Ajo ndihej për rreth gazmore, vinte nga degët e plepave fqinjë, ku zogjtë po bënin foletë. Një çast, i pati zili. “Po unë, - mendoi, - unë do të kem fole?”
Sa shumë e dëshironte atë gjë, sa shumë! Po zogjtë, si të mos e vinin re, vazhdonin punën e tyre në kurorat e plepave fqinjë. Dy zogj e pikasën dëshirën e tij, shkundën flatërat dhe ndenjtën mbi të, cicërueshëm.
- Mirë se erdhët! – u tha ai, s’i ti falenderonte për kënaqësinë që i dhanë.
- Ciu, ciu… mirë se të gjejmë, o plepth i bukur!
- Do të bëni fole, edhe tek unë?
- Oh, është ende shpejt, - i thanë ata si me keqardhje, - je akoma i vogël.
- Po unë e dashkam shoqërinë tuaj.
- Prit të rritesh njëherë.
Plepit të ri iu droth limfa, ashtu siç dridhen buzët e të vegjëlve, në pragqarje, njësoj si ditën kur e hoqën nga fidanishtja. Iu dhimbs vetja me vogëlinë e tij. Ndaj pyeti:
- Edhe sa kohë, më duhet të rritem?
- Të paktën, edhe dy vjet, - iu përgjigjën zogjtë.
- Po, ju jeni më të vegjël se unë…
- Vërtet jemi të vegjël. Po ti e ke vështirë t’i mbash çerdhet tona. Ti nuk ke, aq shumë fletë sa të na fshehish nga vështrimi i skifterit grabitqar. Ndaj duhet të rritesh, që të jesh i dobishëm për ne. Jo, jo mos i var turinjtë ashtu! Do na kesh fare pranë, për ditë e për natë. Ne, që të duam kaq shumë, do të gostisim vazhdimisht me këngën tonë.
Pas dy vjetësh… Po rritu më parë, rritu pra!...
Çifti i zogjve fluturoi ngutshëm për të vazhduar ndërtimin e folesë. Kurse plepi i vogël, filloj t’i luste në heshtje tokën dhe erërat për ta ndihmuar të rritej sa më shpejt…[b]